काठमाण्डौ, २२ साउन – हालै सम्पन्न चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी (सीपीसी) को चार दिने तेस्रो प्लेनम अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा अनुमान गरिएझैं धमाकाको साथ होइन तर ‘चिनियाँ आधुनिकीकरणलाई अगाडि बढाउन व्यापक रूपमा सुधारलाई थप गहिरो बनाउने’ भन्ने सामान्य भनाइको साथ समाप्त भयो। प्लेनमले पारित गरेको पूर्ण प्रस्तावले अचानक घोषणा गर्यो कि यसले सन् २०२९ सम्ममा आफ्नो सुधार प्रयास पूरा गर्ने नयाँ लक्ष्य राखेको छ। सुधारको कार्य पूरा गर्न चुनिएको वर्ष जनवादी गणतन्त्र चीनको स्थापनाको ८०औँ वार्षिकोत्सवसँग मेल खान्छ।
चीनले अर्थतन्त्र र विशेषगरी सम्पत्तिको क्षेत्रमा आएको गिरावटलाई रोक्न नीतिगत पहल गर्ने घोषणा गरेको अपेक्षाको बाबजुद पनि सी जिनपिङले चीनको आर्थिक विकासभन्दा पनि राजनीतिक निरन्तरताप्रति बढी चिन्तित रहेको सङ्केत गर्ने घोषणात्मक वक्तव्यहरू रोजेका छन्। यद्यपि यो भन्न सकिन्छ कि संकल्पको भाषाले मानक चिनियाँ शब्दावलीलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ यसको अर्थ चीनको अनिश्चित आर्थिक अवस्थालाई ठीक गर्नको लागि जमीनमा वास्तविक कार्यको सन्दर्भमा थोरै हो।
यद्यपि के स्पष्ट छ, के हो भने चीनले ट्रम्पको सम्भावित अध्यक्षताको बीचमा २०२७ पछि सी जिनपिङको शासनको लागि निश्चित रूपमा तयारी गरिरहेको छ, पछि चीनसँगको दोहोरो सम्बन्धलाई तीव्र पार्दै। संकल्पको पाठको पढाइले देखाउँछ कि २०२९ माइलपोस्टको उल्लेख बाहेक र प्लेनमले ३०० भन्दा बढी सुधार प्रस्तावहरू घोषणा गरेको थियो, लक्ष्यमा पुग्दा चीन कस्तो देखिन्छ भन्ने बारे कुनै स्पष्टीकरण थिएन। २०२९ गोलपोस्ट निस्सन्देह एक राजनीतिक हो, किनकि यसले ‘नयाँ चीन’ वा पिआरसीको स्थापनाको ८०औं वार्षिकोत्सवलाई चिन्ह लगाउँछ। राष्ट्रिय दिवस मनाउन अक्टोबर १ मा भव्य सैन्य परेड हुने अपेक्षा गरिएको छ ।
चिनियाँ राज्यले अहिले अभूतपूर्व कठिनाइहरूको सामना गरिरहेको छ। देशको आर्थिक मन्दीका कारण आन्तरिक रुपमा राजनीतिक दबाब बढिरहेको छ । विदेश नीतिको मोर्चेमा, डोनाल्ड ट्रम्प राष्ट्रपतिमा पुन: निर्वाचित भएमा चीनले अमेरिकासँगको तनाव बढ्ने कल्पना गरेको छ। दक्षिण चीन सागरमा पनि डिकपलिंग गतिशील र तनाव पनि छ। यदि सीले सन् २०२७ मा चीनलाई अघि बढाउने हो भने उनी त्यस वर्ष हुने राष्ट्रिय कांग्रेसमा धेरै उपलब्धिहरू देखाउन सक्ने अवस्थामा हुनुपर्छ। तेस्रो प्लेनमको अन्तिम संकल्पको राजनीतिक फोकस सी जिनपिङको नाम कति पटक देखा पर्यो भन्ने गणनाबाट आउँछ, जुन यस सन्दर्भमा कम्युनिकको मूल चिनियाँ संस्करणमा छ पटक मात्र उल्लेख गरिएको छ जबकि ‘सी जिनपिङले समाजवादको बारेमा सोचेका थिए। नयाँ युगका लागि चिनियाँ विशेषताहरू’, एक पटक मात्र उल्लेख गरिएको छ।
२०२३ मा दोस्रो प्लेनम पछि जारी गरिएको चिनियाँ संस्करणलाई हेर्दा सीको नाम नौ पटक देखा पर्यो र उनको विचारधारा चार पटक उल्लेख गरिएको थियो। सीको पूरा नाम उल्लेख गरिएको संख्यामा आएको गिरावट एक सूचक मात्र हो तर यसले चीनको वर्तमान आर्थिक अवस्था गम्भीर छ भन्ने सङ्केत गर्छ। ऐतिहासिक रूपमा, कुनै पनि चिनियाँ नेताले आर्थिक नीतिको सवालमा गल्ती गरेको स्वीकार गरेका छैनन्। हालको संकटका लागि सी जिनपिङलाई दोषी ठहराए पनि त्यसो गर्नेवाला छैन। सी जिनपिङको आन्तरिक आलोचना पहिले नै भइसकेको छ र सीको स्वीकारले स्थिरताको डुङ्गालाई मात्र हल्लाउनेछ। २०२९ को लक्ष्यले सी जिनपिङलाई चीनको नेता बन्न अनुमति दिन्छ। यस वर्षको तेस्रो महाधिवेशनको राजनीतिक ढाँचा स्पष्ट हुनेछ जब सीले आफ्नो कार्यकाल २०२७ भन्दा बढि लम्ब्याउनेछ। यसले सिपिसी महासचिवलाई दुई वर्ष पछि सुधार प्रक्रिया पूरा भएको घोषणा गर्न अनुमति दिनेछ। सी जिनपिङ कालो हंस कार्यक्रम भन्दा छोटो २०२७ कांग्रेसको वरिपरि हुन निश्चित छ। सान्दर्भिक रूपमा पछिल्लो संकल्पको पूर्ण पाठमा ‘२०३५’ समावेश छ ।
‘मूल रूपमा समाजवादी आधुनिकीकरणको अनुभूति’ को लागि मूल लक्ष्यपोस्ट। ‘चिनियाँ आधुनिकीकरण’ भन्ने वाक्यांशको अर्थ राष्ट्रको महाशक्तिको रूपमा विकास गर्ने र सम्भवतः संयुक्त राज्य अमेरिकालाई उछिनेको उद्देश्यका साथ प्रतिबिम्बित गर्ने हो। प्लेनम र त्यसभन्दा बाहिरका राजनीतिक पक्षहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्नु अघि संकल्पको सावधानीपूर्वक पढाइले हामीलाई निम्न क्षेत्रहरूको बारेमा सूचित गर्दछ जुन चीनले घरेलु रूपमा ध्यान दिन चाहन्छ। पहिलो पक्ष एउटा उल्लेखनीय अपवादको साथ हालै अन्य राजनीतिक घटनाहरूमा गरिएका निर्णयहरूमा तेस्रो प्लेनम भवनमा भएका निर्णयहरूमा निरन्तरतासँग सम्बन्धित छ। ‘सार्वजनिक स्वामित्व मुख्य आधार रहन्छ’ भन्ने वाक्यांश संकल्पमा हराइरहेको छ जसले सम्भवतः निजी क्षेत्रको लागि बलियो सरकारी समर्थनमा संकेत गर्दछ। संकल्पले ‘उच्च स्तरको समाजवादी बजार अर्थतन्त्रको निर्माण’ को लक्ष्यलाई दोहोर्याउँदछ र सार्वजनिक र निजी क्षेत्रहरू बीच सन्तुलित सम्बन्ध सुनिश्चित गर्न आवश्यकतालाई जोड दिन्छ।
राज्य-स्वामित्व भएका उद्यमहरू (SOEs) लाई ‘ठूलो, राम्रो र बलियो’ बनाउने लक्ष्यलाई पुन: पुष्टि गर्दै, तेस्रो प्लेनमको अन्तिम संकल्पले निजी अर्थतन्त्रलाई बढावा दिन विभिन्न उपायहरूको पनि विवरण दिन्छ। केन्द्रीय सरकारबाट स्थानीय सरकारहरूलाई थप शक्ति हस्तान्तरण गर्ने प्रस्तावको रूपमा स्थानीय सरकारहरूले सामना गरेको कोष संकटको सिपिसीद्वारा स्पष्ट रूपमा केही मान्यता छ। यस उपायले स्थानीय सरकारहरूलाई वित्तीय राजस्वको ठूलो हिस्सा कायम राख्न अनुमति दिने, साथै तिनीहरूको स्थानीय सम्पत्ति बजारलाई नियमन गर्ने समावेश गर्दछ। नोटको अर्को बिन्दु तेस्रो प्लेनमको घरेलु माग बढाउने संकल्प हो, जुन यस वर्ष ठूलो मात्रामा स्थिर छ। यो पक्ष एक अव्यक्त चुनौती हो जुन विगत एक दशकदेखि जारी छ र बीआरआई मार्फत अतिरिक्त उत्पादन क्षमता निर्यात गर्दा घरेलु माग स्थिर छ। यो एक जटिल प्रक्रिया हो जसमा धेरै कारकहरू समावेश छन् र आशयको मात्र बयानले समस्या समाधान गर्न सम्भव छैन।
सम्भवतः संकल्पको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पक्ष (प्रविधि नवाचारमा सीको ध्यानबाट प्रवाहित) चिनियाँ आधुनिकीकरणको प्राथमिक आधारहरू मध्ये एकको रूपमा विज्ञान र प्रविधिको पहिचान हो। यस उद्देश्यको लागि, संकल्पले “भविष्यका उद्योगहरू” र “रणनीतिक उद्योगहरू” मा सफलताहरूको आवश्यकतालाई जोड दिन्छ। चाखलाग्दो कुरा के छ भने, चिनियाँ राज्यले यो लक्ष्य हासिल गर्न राज्यका संस्थाहरू मात्र नभई निजी उद्यमहरूबाट पनि सहयोगको आह्वान गर्दछ, निजी उद्योगले थप ठाउँ पाउने विचारलाई पुन: फिलीप दिन्छ। तेस्रो प्लेनमले घरेलु शिक्षामा S&T लाई दिएको महत्त्व यससँग सम्बन्धित छ। सीको तेस्रो प्लेनम ग्याम्बिटको बाह्य आयामले उल्लेख गरेको छ जब यसले भन्छ कि चीन “स्व-समर्थन र जोखिम-नियन्त्रणयोग्य औद्योगिक र आपूर्ति श्रृंखलाहरू निर्माण गर्न द्रुत गतिमा अघि बढ्नेछ।”
दस्तावेजले चीनले प्रमुख औद्योगिक चेनहरूलाई बलियो बनाउन संस्था र संयन्त्रमा सुधार गर्ने दाबी पनि गरेको छ। २०२९ को स्थिति पूर्वानुमान गर्न अलि कठिन छ, तर वर्तमान अवस्थाले आन्तरिक र अन्तर्राष्ट्रिय दुवै आर्थिक तनावको निरन्तरतालाई संकेत गर्दछ। अमेरिकालाई समात्ने र उछिनेको सीपीसीको विश्वास सम्भवतः जारी रहनेछ र अन्तर पहिले भन्दा नजिक हुन सक्छ। यद्यपि, सीपीसीले अर्थतन्त्रलाई पुनरुत्थान गर्न नयाँ उपायहरू ल्याए तापनि सम्पत्तिको सङ्कट र सुस्त आर्थिक रिकभरी यथावत रहन सक्छ। यसरी सीले सत्तामा रहँदा आर्थिक सर्तहरूमा अवस्थित अन्तर्निहित अवस्थाहरूले चिनियाँ तालमा केही लहरहरू सिर्जना गरिरहनेछन्। नेपाल पाना