काठमाण्डौ, २० साउन – आर्थिक संकटमा परेको पाकिस्तानले जुलाईमा अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) बाट नयाँ ७ बिलियन डलर (€६.५ बिलियन) बेलआउट प्याकेज प्राप्त गरेपछि बेइजिङसँग अरबौं चिनियाँ ऋणको पुन: प्रोफाइल गर्न वार्ता सुरु गरेको छ किनभने यसले आर्थिक सुधारहरू लागू गर्न खोजेको छ।
वैदेशिक विनिमय सञ्चिति घट्दै गएका कारण चार अर्ब डलर नगद ऋण सुविधाको अवधि थप गर्ने र चीनलाई ऊर्जा क्षेत्रको ऋणमा कम्तीमा १६ अर्ब डलर ढिलाइ गर्ने प्रस्ताव टेबुलमा छन्। गत हप्ता पाकिस्तानी अर्थमन्त्री मुहम्मद औरङ्गजेब बेइजिङमा चिनियाँ कम्पनीहरूले बहु-अर्ब डलरको पाकिस्तान चीन आर्थिक करिडोर (सीपीईसी) अन्तर्गत निर्माण गरिएका नौ विद्युत् आयोजनाहरूको ऋणको परिपक्वता विस्तार गर्ने प्रस्ताव पेश गर्न बेइजिङमा थिए।
शुक्रबार प्रधानमन्त्री शेहबाज सरिफले संघीय मन्त्रिपरिषद्को बैठकमा आफूले ऋण पुन: प्रोफाइलिङको लागि चिनियाँ सरकारलाई पत्र लेखेको पाकिस्तानको डन अखबारले जनाएको छ।
रिप्रोफाइलिंग ऋण पुनर्संरचना ऋण भन्दा फरक छ कि रकम कटौती गरिएको छैन । बरु भुक्तानीको लागि निर्धारित मिति विस्तार गरिएको छ। बिजुलीको मूल्य घटाउनका लागि मुख्यतया चिनियाँ कम्पनीहरू, ऊर्जा उत्पादकहरूसँग महँगो सम्झौताहरू पुन: वार्ता गर्न इस्लामाबाद ठूलो दबाबमा छ। सन् २०१५ मा सिपिईसीमा हस्ताक्षर भएको र चीनको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ (वीआरआई) को सबैभन्दा ठूलो कम्पोनेन्ट बनेदेखि बेइजिङले पाकिस्तानमा पूर्वाधार विकासमा अर्बौं डलर खर्च गरेको छ। सिपीईसी परियोजनाहरूको मूल्य ६५ बिलियन डलरमा आउँछ चीनको सिनजियाङ क्षेत्रमा पहाडी सीमामा अरब सागरको ग्वादर बन्दरगाहबाट चिनियाँ सामानहरूको लागि शिपिंग जडान निर्माण गर्ने प्राथमिक लक्ष्यको साथ ।
ऊर्जा उत्पादनमा नजर
सिपिईसीले पाकिस्तानमा उर्जा पूर्वाधार विकासमा अर्बौं डलर छुट्याएको छ। पाकिस्तानमा चिनियाँ लगानीका विज्ञ अजीम खालिदले डीडब्लुलाई भनेः चीनको अनुदानमा भएको विद्युत् केन्द्रको विकासले पाकिस्तानको आर्थिक कठिनाइलाई बढाएको छ। ’सरकारको स्वामित्वमा रहेको पावर प्लान्टहरू स्थापना गर्नुको सट्टा पाकिस्तानले चिनियाँ कम्पनीहरूलाई स्वतन्त्र उर्जा उत्पादकहरू (आईपीपी) को रूपमा सञ्चालन गर्न अनुमति दियो ।
जसले उत्पादनलाई वास्ता नगरी क्षमता भुक्तानी गर्न अग्रसर गराउँछ। यसले अनिवार्य रूपमा जनसंख्याले उनीहरूले प्रयोग नगरेको बिजुलीको लागि तिर्नु पर्छ’, खालिदले भने। ।
चिनियाँ ऋणको बोझ
सन् २०२२ को तथ्याङ्कअनुसार पाकिस्तानसँग २६.६ बिलियन डलर (€२४.६ बिलियन) मूल्यको चिनियाँ ऋण छ, जुन विश्वका कुनै पनि देशभन्दा बढी छ।
इस्लामावादका अर्थशास्त्री सफिया अफताबले चिनियाँ ऋणको ब्याजदर सहुलियतपूर्ण नभएको र करिब ३.७ प्रतिशत रहेको बताइन्। ‘यी ऋणहरू पूर्वाधारका लागि दिइएको थियो, जसको सिद्धान्तमा प्रतिफल आउन थाल्छ। मेरो विचारमा मुख्य मुद्दा भनेको पाकिस्तानको कमजोर अवशोषण क्षमता हो। सरकारले योजना अनुसार योजना अघि बढाउन सकेन’, उनले भनिन्।
विश्लेषक खालिद विश्वास गर्छन् कि यी ऋणहरू “अत्यधिक उच्च ब्याज दरका कारण चुक्ता गर्न चुनौतीपूर्ण छन्, जुन सरकारको भुक्तानी क्षमता भन्दा बढी छ।’ खालिदले भनेः ‘ जति धेरै आराम र विस्तारहरू उपलब्ध छन्, यो पाकिस्तानको लागि उति राम्रो छ। पाकिस्तानको आर्थिक सङ्घर्षको बारेमा सचेत चीनले प्रायः सास फेर्न ठाउँ दिन्छ तर कहिलेकाहीं आफ्नो स्वार्थको लागि यो ऋण लिन्छ’ ।
सिपीईसी पाकिस्तानका लागि राम्रो कि नराम्रो ?
विश्लेषकहरू भन्छन् कि सीपीईसी ऋण सुरुमा अन्तर्राष्ट्रिय ऋणको लागि सबैभन्दा सस्तो विकल्पको रूपमा प्रस्तुत गरिएको थियो । तर पछि यो देखा पर्यो कि उनीहरूले अपेक्षा गरेभन्दा फिर्ता गर्न धेरै महँगो हुनेछ। ‘चीनको पक्षमा भएका सम्झौताहरू कमजोर वार्तालाप भएका थिए । जसको परिणामस्वरूप परियोजना धेरै प्रतिज्ञा गरिएको र कम डेलिभर भएको थियो। तत्कालीन योजना मन्त्री र उनको टोलीले सिपीईसीलाई महत्त्वपूर्ण आर्थिक खेल-परिवर्तकको रूपमा चित्रण गर्न जनता र मिडियालाई बहकाएको थियो। पाकिस्तान र क्षेत्रका लागि’, खालिदले भने।
अर्थशास्त्री कैसर बंगालीको भनाइ छ कि चिनियाँ ऋणको भुक्तानी संरचना परिवर्तन गर्नु ‘अस्थायी समाधान मात्र हो, जुन चिनियाँ पक्षको कृपामा पनि निर्भर गर्दछ । चीनबाट ऋणको पुन: प्रोफाइल र रोलओभरले पाकिस्तानलाई आफ्नो बाह्य वित्तपोषण पूरा गर्न मद्दत गरेको भए पनि।” विगतमा धेरै पटक आवश्यक छ’ । ’चिनियाँ ऋण ठूलो छ र रोलओभर मात्र अस्थायी विकल्प हो।” उनले DW लाई भने, “ठूलो ऋणको थुप्रोले अर्थतन्त्रलाई कुचलिरहेको छ।” “यो झन् जटिल हुँदै गइरहेको छ, चीनले कहिलेसम्म यी ऋणहरू ओभर गर्ने हो, किनभने तिनीहरूसँग तिनीहरूको व्यापार परियोजनाहरूमा यी ऋणहरूका लागि आफ्नै तल्लो रेखाहरू छन्। तिनीहरूले धेरै देशहरूलाई ऋण दिन्छन् र ढिलाइ र पुन: वार्ताको उदाहरण स्थापित गर्न चाहँदैनन्। परियोजनाहरूले उनीहरूको हितलाई असर गर्छ, “उनले थपे।
बेइजिङको आलोचनाको ईस्लामावादद्वारा खण्डन
सिपीईसी परियोजनाले इस्लामाबादको आर्थिक समस्यालाई अझ गहिरो बनाएको छ र यो योजनालाई आर्थिक वृद्धिको अवसरको रूपमा फ्रेम गर्न पाकिस्तानी र चिनियाँ अधिकारीहरूले बारम्बार आलोचनालाई बेवास्ता गर्छन्। पाकिस्तानको योजना, विकास र विशेष पहल मन्त्रालयको प्रेस विज्ञप्ति ‘सिपीईसी सचिवालय’ ले भन्यो कि इस्लामाबाद ‘अनुकूल वित्तिय व्यवस्था’ को कारणले सिपीईसीमा सामेल भएको र चीन ‘विदेशी लगानी सुकेको समयमा पाकिस्तानको विकासलाई समर्थन गर्न अगाडि बढेको छ’। “सिपीईसीले पाकिस्तानको आर्थिक विकासको लागि ठूलो अवसर प्रदान गरेको छ। यो आर्थिक वृद्धिको लागि इन्जिन हो,” यसले थप्यो। जे होस्, पाकिस्तानको ऋण समस्या चाँडै हट्ने छैन। “पाकिस्तान चीन र अमेरिका [आईएमएफ ऋण] को बीचमा फसेको छ, र वाशिंगटनले चेतावनी दिएको छ कि बढ्दो चिनियाँ ऋण तिर्न आईएमएफको ऋण प्रयोग गर्नु हुँदैन,” बंगालीले भने। अर्थशास्त्री अफताबले भने कि चीनले पाकिस्तानलाई आफ्नो ऋण तिर्न पुन: प्रोफाइल गर्न अनुमति दिनेछ। “पाकिस्तानप्रति उनीहरूको उदारताको मुख्य कारण भारतसँगको उनीहरूको प्रतिद्वन्द्वी हो, र यो चाँडै हट्ने छैन। तर उनीहरूले परियोजनाको ढिलो प्रगतिमा धैर्यता गुमाउन सक्छन् र कारबाहीका लागि दबाब दिन थाल्छन्,” उनले भनिन्। नेपाल पाना