काठमाण्डौ, २१ असार – भारत सरकारले अन्तरिक्ष प्रक्षेपणहरूलाई निजीकरण गर्दै सन् २०३० सम्ममा देशको अन्तरिक्ष क्षेत्रको हिस्सा पाँच गुणा (विश्वव्यापी रूपमा हालको २ प्रतिशतबाट १० प्रतिशतमा) बढाउने लक्ष्य राखेको छ ।
गत हप्ता नयाँ दिल्लीमा भएको बैठकमा विज्ञान र प्रविधिका लागि केन्द्रीय राज्यमन्त्री (स्वतन्त्र प्रभार) जितेन्द्र सिंहले दुई वर्षको अवधिमा देशमा अन्तरिक्ष स्टार्टअपमा करिब २०० गुणा वृद्धि भएको बताए। भारत सरकारले अन्तरिक्ष क्षेत्रलाई निजी क्षेत्रका लागि खुला गर्ने र सार्वजनिक–निजी सहभागिता (पीपीपी) लाई ठूलो मात्रामा अनुमति दिने प्रमुख नीतिगत निर्णयका कारण उफ्रन सम्भव भएको हो ।
जितेन्द्र सिंहले भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान संगठन (इसरो) का अध्यक्ष एस सोमनाथ र उनको टोलीसँग अन्तरिक्ष विभागको १०० दिने कार्य योजनाको समीक्षा गर्नको लागि उच्चस्तरीय बैठकको अध्यक्षता गर्दै वर्तमान स्थिति, अवसर र भविष्यको अन्तरिक्षको समीक्षा गरेका थिए।
केन्द्रीय मन्त्रीले उल्लेख गरे कि भारतमा अन्तरिक्ष स्टार्ट-अपहरू २०२२ मा एक बाट बढेर २०२४ मा लगभग २००पुगेको छ, यी वर्षहरूमा २००गुणाको अभूतपूर्व वृद्धिको साक्षी छ।
उनले यो पनि उल्लेख गरे कि सन् २०२३ मा मात्रै आठ महिनामा देशको अन्तरिक्ष क्षेत्रमा करिब १,००० करोड रुपैयाँ लगानी भएको थियो, जबकि उद्योगले प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको दृष्टिकोणलाई पुष्टि गर्दै झण्डै ४५० एमएसएमई (माइक्रो, साना र मझौला उद्यम) लाई पूरा गर्छ।
सन् २०२० सम्ममा विश्वव्यापी अन्तरिक्ष अर्थतन्त्रमा भारतको हिस्सा २०२१ को तुलनामा चार गुणा बढ्ने उल्लेख गर्दै मन्त्रीले २०२१ मा विश्वव्यापी हिस्सामा २ प्रतिशत योगदान दिने भारतीय अन्तरिक्ष उद्योग २०३० मा ८ प्रतिशत पुग्ने प्रक्षेपण गरेसम्म १५ प्रतिशतमा पुग्छ।
प्रतिवेदनका अनुसार अन्तरिक्ष अभियानमा निजी क्षेत्रको बढ्दो संलग्नताका बीच भारतले हाल अन्तरिक्ष क्षेत्रमा शतप्रतिशत प्रत्यक्ष विदेशी लगानी (एफडीआई) लाई अनुमति दिएको छ ।
केन्द्रीय मन्त्री जितेन्द्र सिंहले निजी क्षेत्रले उन्नत साना उपग्रह, भूस्थानिक प्रविधि, कक्षीय स्थानान्तरण सवारी साधन आदिको विकासका लागि नयाँ समाधान प्रस्ताव गर्न सक्ने बताए।
स्विट्जरल्याण्डमा आधारित अन्तर्राष्ट्रिय थिंक ट्याङ्क र लबिङ संगठन वर्ल्ड इकोनोमिक फोरमका अनुसार, भारतले सरकारद्वारा लामो समयसम्म नियन्त्रित अन्तरिक्ष क्षेत्रका लागि उदारीकृत नियमहरूले एलोन मस्कको स्पेसएक्स र जेफ बेजोसको ब्लू ओरिजिनबाट चासो लिने आशा राखेको छ। विदेशी प्रत्यक्ष लगानी (एफडीआई) नीति सुधारले रोजगारी बढाउने अपेक्षा गरिएको छ र कम्पनीहरूलाई भारतमा उत्पादन सुविधाहरू स्थापना गर्न अनुमति दिनेछ।
EY मा प्रकाशित लेख अनुसार, निजी क्षेत्रका लागि भारतीय अन्तरिक्ष अर्थतन्त्रको खुलापनले डिजिटल विभाजनलाई पुल गर्ने, नवीन स्पेस-आधारित सेवाहरूमा प्रवेश गर्ने र देशलाई स्पेसटेक दौडको अग्रभागमा पुर्याउने क्षमता छ।
भारतको स्पेसटेक क्षेत्र, जुन त्यति लोकप्रिय थिएन र केही वर्ष पहिले विश्वमा धेरै परिचित थिएन किनभने २०१९ मा देशमा केवल पाँच स्पेसटेक स्टार्ट-अपहरू थिए, २०२२ मा ठूलो बूम भयो किनभने भारतले हैदराबादद्वारा आफ्नो पहिलो निजी रकेट प्रक्षेपण देखेको थियो। -आधारित स्पेसटेक स्टार्ट-अप स्काइरूट एयरोस्पेस।
भारतमा स्पेसटेक स्टार्ट-अप इकोसिस्टम २०२३ मा फस्टाउँदैछ, विभिन्न प्रकारका कम्पनीहरूले उद्योगमा पर्याप्त योगदान पुर्याइरहेका छन्, र देशमा अहिले लगभग २०० स्पेसटेक स्टार्ट-अपहरू छन् र गणना छन्।
फिनटेक कम्पनी क्रेडएबलका अनुसार भारतको स्पेस-टेक स्टार्ट-अप ल्यान्डस्केपले देशको उदारीकृत अन्तरिक्ष अर्थतन्त्र नियमहरू र ISRO को अन्तरिक्ष कार्यक्रमहरूद्वारा सक्रिय रूपमा समर्थन गरेको लामो बाटो आएको छ।
पहिले, अन्तरिक्ष क्षेत्रमा एफडीआईलाई सरकारी स्वीकृति मार्गबाट मात्र अनुमति दिइएको थियो, र निजी क्षेत्रलाई अन्तरिक्ष अर्थतन्त्र खोल्दा नवीन अन्तरिक्षमा आधारित सेवाहरूमा प्रवेश गरेको छ, रिपोर्ट क्रेडएबलले।
भारतको अन्तरिक्ष उद्योग, विश्वव्यापी अन्तरिक्ष अर्थतन्त्रमा २ प्रतिशत हिस्सा रहेको, हाल ८ अर्ब डलरको मूल्यवान छ।
पछिल्लो दुई दशकमा, भारतले ३४ देशका लागि ३८१ उपग्रहहरू तैनाथ गरी उपग्रह प्रक्षेपणका लागि रुचाइएको गन्तव्य बनेको छ, क्रेडेबलका अनुसार राजस्वमा $२७९ मिलियन आर्जन गरेको छ।
उल्लेखनीय ISRO मिसनहरू र उपलब्धिहरूले देशको अन्तरिक्ष अन्वेषण पहलहरूमा एक निर्णायक क्षण मात्र होइन तर अन्तरिक्ष उत्साही र उद्यमीहरूको नयाँ पुस्तालाई पनि प्रेरित गरेको छ, CredAble रिपोर्ट गर्दछ, भारतको अन्तरिक्ष अन्वेषणमा महत्वाकांक्षी प्रगतिहरू $४० को अनुमानित अन्तरिक्ष अर्थतन्त्रमा केन्द्रित छ।
फिन्टेक कम्पनीका अनुसार, भर्खरैको प्राविधिक विकासले भारतका व्यवसायहरूलाई अन्तरिक्षमा उद्यम गर्न र मिसनहरू सञ्चालन गर्न धेरै सजिलो र कम खर्चिलो बनाएको छ र आगामी १० वर्षमा $२२ बिलियनको समग्र लगानी अनुमानित पाँच गुणा वृद्धि हासिल गर्न महत्त्वपूर्ण हुनेछ। र भारतको अन्तरिक्ष-देखि-पृथ्वी अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउँदै आएको छ । नेपाल पाना