काठमाण्डौ, २८ असोज – चीनमा स्वेच्छाचारी नजरबन्द अन्तर्राष्ट्रिय समुदाय, मानवअधिकार संगठनहरू र विदेशी सरकारहरूको लागि महत्त्वपूर्ण र बढ्दो चिन्ताको विषय बनेको छ। चिनियाँ सरकारले असहमतिलाई दबाउन, राजनीतिक विरोधलाई मौन बनाउन र अल्पसंख्यक जनसंख्यालाई नियन्त्रण गर्न एक उपकरणको रूपमा हिरासतलाई व्यवस्थित रूपमा प्रयोग गरेको आरोप लगाइएको छ। उचित प्रक्रिया वा स्पष्ट कानुनी औचित्य बिना व्यक्तिहरूलाई समात्ने अभ्यासले व्यापक आलोचना भईरहेको छ ।
धेरैले चेतावनी दिएका छन् कि यसले आधारभूत मानव अधिकारको गम्भीर उल्लङ्घनलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ। स्वेच्छाचारी नजरबन्द भन्नाले पर्याप्त कानुनी आधार वा उचित प्रक्रिया बिना राज्यका अधिकारीहरूले व्यक्तिहरूलाई पक्राउ वा कैद गर्नुलाई जनाउँछ।
चीनको मामिलामा, स्वेच्छाचारी नजरबन्द प्रायः औपचारिक आरोपहरू, गोप्य परीक्षणहरू र कानुनी प्रतिनिधित्व वा पारिवारिक सम्पर्कको पहुँच बिना कैदको लामो समयावधिको अनुपस्थितिको विशेषता हो।
चीनको स्वेच्छाचारी नजरबन्दको प्रयोगलाई विभिन्न सन्दर्भमा दस्तावेजीकरण गरिएको छ । जसमा यसको राजनीतिक र न्यायिक प्रणाली, जातीय र धार्मिक अल्पसंख्यकहरूबीचको असहमतिलाई नियन्त्रण गर्ने प्रयासहरू र यसको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धहरू समावेश छन्।
हालैका वर्षहरूमा, चीनले स्वेच्छाचारी रूपमा विदेशी नागरिकहरूलाई गिरफ्तार गर्ने, देश भित्र अन्तर्राष्ट्रिय नागरिकहरूको सुरक्षा र कानुनी अधिकारको बारेमा चिन्ता बढाउँदै आलोचना गरेको छ।
राजनैतिक लाभ उठाउने, राष्ट्रिय सुरक्षा प्रवर्तन र कूटनीतिक मोलतोलका लागि औजारको रूपमा स्वेच्छाचारी नजरबन्दको प्रयोगले सरकार, मानवअधिकार संगठनहरू र कानुनी विशेषज्ञहरूबाट व्यापक आलोचना गरेको छ।
चीनको अपारदर्शी कानुनी प्रणाली र राष्ट्रिय सुरक्षा अपराधको फराकिलो परिभाषाले व्यावसायिक अधिकारीहरू, पत्रकारहरू र शिक्षाविद्हरू लगायत विदेशीहरूलाई स्पष्ट आरोप वा उचित प्रक्रिया बिना अचानक गिरफ्तारी र हिरासतमा राख्ने वातावरण सिर्जना गरेको छ। यसले चीनमा कार्यरत प्रवासी र व्यवसायिक पेशेवरहरूमा चिन्ता बढाएको छ, किनकि नियमित गतिविधिहरूले पनि राष्ट्रिय सुरक्षाको आडमा पक्राउ गर्न सक्ने सम्भावना छ।
हालै, द एपोच टाइम्सका अनुसार, अमेरिकी सांसदहरू र चीनमा थुनिएका अमेरिकीहरूका परिवारहरूले स्वेच्छाचारी गिरफ्तारीको चिन्ताको कारण अमेरिकी सरकारलाई देशको लागि आफ्नो ट्राभल एडभाइजरीलाई उच्च स्तरमा उचाल्न आग्रह गरिरहेका छन्। चिनियाँ भूमिमा अमेरिकी नागरिकहरूको सुरक्षाको बारेमा डर बढ्दै जाँदा यो धक्का आयो, जहाँ गलत नजरबन्दको आरोप बढ्दै गएको छ ।
पिटर हम्फ्रे, पूर्व बेलायती पत्रकार र जालसाजी अनुसन्धानकर्ताका अनुसार, ‘चीनमा कोही पनि सुरक्षित छैन-कोही पनि’, भनेर उनले सेप्टेम्बर १८ मा अमेरिकी संसदको सुनुवाईमा भनेका थिए । चीनमा झण्डै दुई वर्ष जेलमा बसेका हम्फ्रेले मनमानी नजरबन्दको गम्भीर जोखिमबारे चेतावनी दिए। उनी कडा अमेरिकी यात्रा चेतावनीहरूको वकालत गर्ने धेरै साक्षीहरू मध्ये एक थिए।
द इपच टाइम्स रिपोर्ट अनुसार कङ्ग्रेसनल-एग्जिक्युटिभ कमिसन अन चाइना (CECC) का अध्यक्ष रिप क्रिस स्मिथ (R-NJ) को नेतृत्वमा भएको सुनुवाइमा चार जना अमेरिकीहरूका बयानहरू देखाइयो जसका आफन्तहरूले आठ वर्षभन्दा बढी समय चीनमा थुनामा बिताएका थिए। चीनमा १८ वर्षदेखि कैदमा परेका अमेरिकी पादरी डेभिड लिनको रिहाइपछि सुनुवाइले ध्यानाकर्षण गरायो।
यस्तो छ हालको अमेरिकी यात्रा एडभाईजरी
अमेरिकी विदेश मन्त्रालयले हाल अमेरिकीहरूलाई चीनको यात्रामा पुनर्विचार गर्न सल्लाह दिएको छ । ’स्थानीय कानूनहरूको स्वेच्छाचारी कार्यान्वयन’ लाई गलत रूपमा नजरबन्द वा बाहिर निस्कने प्रतिबन्धहरू निम्त्याउन सक्ने चिन्तालाई उद्धृत गर्दै चेतावनी दिईएको हो ।
यद्यपि, सुनुवाइमा सांसदहरू र अधिवक्ताहरूले थप नजरबन्दलाई रोक्नको लागि उच्चतम सल्लाहको रुपमा ‘चीनको यात्रा नगर्नुहोस्’ मा अपग्रेड गर्न दबाब दिए। सीईसीसीका अनुसार चीनले अन्य कुनै पनि देशको तुलनामा धेरै अमेरिकी कैदीहरू राख्छ। हम्फ्रे र मानव अधिकार समूह डुई हुआ फाउन्डेसनको अनुमानले २०० भन्दा बढी अमेरिकी नागरिकहरू हिरासत, बाहिर निस्कने प्रतिबन्ध वा अन्य जबरजस्ती उपायहरूको अधीनमा रहेको बताउॅछन् ।
‘मलाई लाग्दैन कि तिनीहरू मध्ये कोही पनि त्यहाँ हुन योग्य छन्’, हम्फ्रेले भने। ‘यसले फरक पार्दैन कि उनीहरूलाई के आरोप लगाइएको छ, यो पनि फरक पर्दैन कि उनीहरू दोषी छन् वा होइनन् जब उनीहरूले निष्पक्ष न्यायाधीशको साथ स्वतन्त्र अदालतमा निष्पक्ष र पारदर्शी परीक्षण नै गरेका छैनन, उनले भने ।
कूटनीतिक दबाब र नजरबन्दलाई बनाईयो ‘बार्गेनिङ औजार’
सेन जेफ मर्क्ले (D-Ore.) ले अमेरिका-चीन कूटनीतिमा यस मुद्दालाई सम्बोधन गर्ने महत्त्वमा जोड दिए। उनले बताए कि अमेरिकासँग बलियो आर्थिक सम्बन्धको लागि चीनको चाहनाले उनीहरूको हिरासत अभ्यासमा परिवर्तन गर्न धक्का दिने लाभ प्रदान गर्दछ। ‘चीनसँगको हाम्रो सम्बन्धको कुनै पनि अन्य आयाममा यो कुराकानी केन्द्रीय भाग हुनुपर्छ’, मर्क्लीले भने।
रिप. Zach Nunn (R-Iowa) ले बेइजिङको नजरबन्दलाई भविष्यमा अमेरिकाबाट रियायतहरू लिनको लागि “सम्भावित बन्दीहरूको गोदाम निर्माण गर्ने” भनेर वर्णन गर्दै राजनीतिक रणनीतिको रूपमा हेर्न सकिन्छ भनी सुझाव दिए। ननले ट्राभल एडभाइजरी बढाउन समर्थन गरेलतर यो अमेरिकामाथि लाभ उठाउनको लागि चीनको फराकिलो रणनीतिको एउटा अंश मात्र हो भनेर स्वीकार गरे।
हिरासतमा रहेका अमेरिकीहरूलाई समर्थन गर्ने प्रयास
रिप. स्मिथले चीनमा थुनामा परेका अमेरिकीहरूको परिवारलाई थप स्रोतहरू उपलब्ध गराउने र उनीहरूको रिहाइ सुरक्षित गर्न रणनीतिहरू विकास गर्न एउटा विधेयक ल्याउने योजना घोषणा गरे। ‘यो दण्डहीनताका साथ अमेरिकी मानव अधिकार उल्लङ्घन हो’, उनले बलियो कारबाहीको आवश्यकतालाई जोड दिँदै भने।
सुनुवाईमा, ह्यारिसन लीले जासुसीको आरोपमा सांघाईमा १० वर्षको जेल सजाय भोगिरहेका आफ्ना बुबा काई लीको अनुभव सुनाए। संयुक्त राष्ट्र संघले उनको नजरबन्दलाई स्वेच्छाचारीको रूपमा वर्गीकृत गरेको छ। ह्यारिसनले आफ्ना बुबालाई जेलमा हुँदा स्ट्रोक र अन्य स्वास्थ्य समस्याहरू भोग्नुपरेको कुरा साझा गर्नुभयो। ‘हरेक दिन म ब्यूँझन्छु, उसको त्यो सानो कोठरीमा सातदेखि ११ जना अन्य व्यक्तिहरूसँगै बसेको सोच्दा म काँप्छु,’ उनले भने।
परिवार टुक्राटुक्रा भयो
द इपोक टाइम्सले आफ्नो रिपोर्टमा अन्य केही अमेरिकी परिवारहरूको हृदयविदारक कथाहरू पनि साझा गरेको छ। नेल्सन वेल्स सिनियरले कसरी आफ्ना छोरा, नेल्सन वेल्स जुनियरलाई २०१४ मा चिनियाँ एयरपोर्टमा पक्राउ गरिएको झोलामा बेक्ड सामानहरू भएको विश्वास गरेपछि अधिकारीहरूले कथित रूपमा लागूपदार्थ फेला पारेपछिको वर्णन गरे। लगभग १० वर्ष पछि पनि पुरानो पीडा, दौरा, र अवसाद सहदै वेल्स जूनियर जेलमा रहन्छ ।
डन मिशेल हन्ट लगायत अर्का अमेरिकी पनि लागूऔषध सम्बन्धी आरोपमा २०१४ मा पक्राउ परेका थिए, जब अस्तरमा सिलाइएको अवैध ड्रग्सको साथ डिजाइनर झोला बोक्न ठगिएको थियो। उनको भाइ, टिम हन्टले भावनात्मक रूपमा उनको रिहाइको लागि अपील गर्दा उनले अब गुआंग्डोंग प्रान्तमा मृत्युदण्डको सामना गरिरहेकी छन्। जेलको अवस्थाले उनको स्वास्थ्यलाई गम्भीर रूपमा बिगारेको छ ।
उनको टिमले खुलासा गरे कि उनको बहिनीले गर्भाशयको रक्तस्रावको कारणले अब भारी वस्तुहरू उठाउन सक्दैन। जब टिमले अन्ततः यस जुनमा १० वर्षमा पहिलो पटक आफ्नी बहिनीलाई देख्दा उनी उनको उपस्थिति देखेर छक्क परे। ‘उनी बिल्कुलै फरक देखिन्छिन्…उनको खैरो कपाल, पहेंलो रंग, उभिएको आँखा र पातलो फ्रेमले उनलाई चिन्न नसक्ने बनायो’, उनले भने। तिनीहरूको बुबा लगभग ९१ वर्षका प्रोस्टेट क्यान्सरसँग लड्दै, धेरै ढिलो हुनु अघि उनलाई फेरि नभेट्न सक्छ । त्यसैले उनको रिहाइको लागि उनीहरूको निवेदनमा जोड दिँदै आईरहेका छन् ।
चीनको विस्तारित राष्ट्रिय सुरक्षा कानून, विशेष गरी २०१४ काउन्टर-जासुसी कानून र २०१५ को राष्ट्रिय सुरक्षा कानूनले देशमा विदेशी नागरिकहरूको लागि जोखिमलाई उल्लेखनीय रूपमा बढाएको छ। यी कानूनहरूले अधिकारीहरूलाई राज्य सुरक्षालाई खतरामा पार्ने शंकामा व्यक्तिहरूलाई गिरफ्तार गर्न अनुमति दिन्छ । यो शब्द यति व्यापक रूपमा परिभाषित गरिएको छ कि अनुसन्धानदेखि पत्रकारितासम्म लगभग कुनै पनि गतिविधिलाई खतराको रूपमा व्याख्या गर्न सकिन्छ।
शिक्षा, पत्रकारिता वा अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार जस्ता क्षेत्रहरूमा काम गर्ने विदेशीहरू विशेष गरी कमजोर हुन्छन्। अपारदर्शी कानुनी प्रणालीले विदेशी थुनुवाहरूलाई प्रतिरक्षा माउन्ट गर्न गाह्रो बनाउँछ । किनकि कानुनी प्रतिनिधित्व र प्रमाणहरूमा प्रतिबन्धित पहुँचको साथ प्रायः बन्द ढोका पछाडि मुद्दाहरू चलाइन्छ। यो प्रक्रिया वर्षौंसम्म रहन सक्छ, बन्दीहरूलाई प्रायः खराब अवस्थामा राखिएको छ र परिवारका सदस्यहरू वा कन्सुलर अधिकारीहरूसँग नियमित सम्पर्कलाई अस्वीकार गरेको छ।
अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले चीनको स्वेच्छाचारी रूपमा विदेशी नागरिकलाई हिरासतमा राखेकोमा बढ्दो निन्दा गरेको छ। सरकारहरूले बारम्बार हिरासतमा राखिएका नागरिकहरूको रिहाइको लागि आह्वान गरेका छन् र मानवअधिकार संगठनहरूले चीनको स्वेच्छाचारी नजरबन्दको प्रयोगलाई अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको उल्लङ्घनको रूपमा निन्दा गरेका छन्। स्वेच्छाचारी नजरबन्दको जोखिमले चीनको यात्रालाई विचार गर्ने विदेशी नागरिकहरूमा विशेष गरी संवेदनशील उद्योगहरूमा संलग्नहरूलाई चिसो प्रभाव पारेको छ।
केही कम्पनीहरूले आफ्ना कर्मचारीहरूले सामना गर्ने सम्भावित जोखिमहरूका कारण चीनमा लगानी फिर्ता वा ढिलाइ गर्ने छनौट गर्दा अन्तर्राष्ट्रिय व्यवसायहरू तिनीहरूको सञ्चालनमा थप सतर्क भएका छन्। अनिश्चितताको यो वातावरणले कूटनीतिक सम्बन्धलाई पनि जटिल बनाएको छ । पश्चिमी देशहरूले चीनसँग बलियो आर्थिक सम्बन्ध कायम राख्न खोज्दा मनमानी नजरबन्दको मानवअधिकारको असरलाई सम्बोधन गर्न बढ्दो दबाबको सामना गरिरहेका छन्। सरकारहरूले बढी पारदर्शिता र कानूनको शासनको पालनाको लागि आह्वान गरेका छन्, तर चीनले बाह्य आलोचनालाई निरन्तर अस्वीकार गर्दै आएको छ र यी नजरबन्दहरू कानुनी र राष्ट्रिय सुरक्षाका लागि आवश्यक भएको कुरामा जोड दिँदै आएको छ।
यद्यपि, विदेशी नागरिकहरूका लागि, चीनमा स्वेच्छाचारी गिरफ्तारीको जोखिमले देशको कानुनी र राजनीतिक परिदृश्यमा नेभिगेट गर्ने जटिलताहरू र सम्भावित खतराहरूको कडा अनुस्मारकको रूपमा कार्य गर्दछ। हिरासतमा परेका अमेरिकीहरूको संख्या बढ्दै जाँदा, देशका सांसदहरूले कडा कूटनीतिक उपायहरू र उच्च यात्रा चेतावनीहरूको लागि आह्वान गरिरहेका छन्। चीनमा थुनिएका परिवारका लागि, जागरुकता र सरकारी सहयोगले आफ्ना प्रियजनहरूलाई सुरक्षित रूपमा घर ल्याउन मद्दत गर्ने आशा कायमै छ। नेपाल पाना