काठमाण्डौ, ३१ साउन – लाओस ठूलो आर्थिक तनावमा छ र चिनियाँ ऋणहरूद्वारा सिर्जना गरिएको ऋणको जालमा जाँदैछ जुन प्राय: शिकारी र दिगो भएको आरोप लगाइन्छ। बेल्ट रोड इनिसिएटिभ (बीआरआई) अन्तर्गत चिनियाँ प्रभाव र प्रभुत्व बढ्दै गएको अवस्थामा पनि लाओसले महँगो ऋण चुक्ता गर्ने कठिन कामको सामना गरिरहेको छ। यो सबैले लाओटियनलाई चिन्तित बनाएको छ। लाओसका जनता चीनले बनाएको आर्थिक प्रभाव र हस्तक्षेपबाट चिन्तित छन्। सन् २०२३ को राज्यको दक्षिणपूर्व एसिया सर्वेक्षण अनुसार उनीहरूले अब चीनमाथि अमेरिकाको पक्ष लिन थालेका छन्। ‘चीनको राजनीतिक र रणनीतिक प्रभावको धारणामा आएको कमी लाओस र म्यानमारमा सबैभन्दा बढी प्रस्ट्याइएको छ,’ यसले भन्यो। बाँध, रेलवे स्टेशन, जलविद्युत प्लान्ट, होटल र आवासीय कम्प्लेक्स निर्माण गर्न चिनियाँ ऋण प्रयोग भइरहेको छ । लाग्ने खर्च अन्ततः लाओसले नै बेहोर्नुपर्ने भएतापनि यी आयोजनामा संलग्न चिनियाँहरूले स्थानीयलाई दबाब दिइरहेका छन् ।
बीआरआई परियोजना क्षेत्रहरूमा स्थानीय लाओटियनहरूको स्वामित्वमा रहेका धेरै साना पसलहरू बन्द भएका छन् किनभने चिनियाँ कामदारहरू लाओसमा भीड थिए। ‘लाओस चीनप्रति यति ऋणी छ कि चिनियाँहरू यहाँ आएर हाम्रो जग्गा लिन सक्छन्,’ भेन्टियानका तरकारी विक्रेता निनले भने। लाओसमा व्यापार गर्ने चिनियाँ कम्पनीहरूले उत्पीडन र थुनामा राखेको स्थानीय कामदारहरूले गुनासो गरेका छन्। भूपरिवेष्ठित लाओसले आर्थिक समस्या, उच्च मुद्रास्फीति र खस्कँदै गएको क्रयशक्तिको पृष्ठभूमिमा चिनियाँ ऋण तिर्न सक्षम हुने छैन।
मुडीज इन्भेस्टर्स सर्भिसकी उपाध्यक्ष अनुष्का शाह भन्छिन्, ‘यो पूर्वनिर्धारित हुने अवस्थामा छ।’ बाह्य सार्वजनिक ऋण सेवा लागत २०२२ मा ५०७ मिलियन डलरबाट बढेर २०२३ मा ९५० मिलियन अमेरिकी डलर पुगेको छ, जसले देशमा आर्थिक र राजनीतिक संकट सिर्जना गरेको छ। उल्लेखनीय कुरा के छ भने लाओसले लिएको कुल बाह्य ऋणको आधा चिनियाँ ऋण हो। विश्व बैंक र जापान इन्टरनेशनल कोअपरेसन एजेन्सी (जाइका) जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय निकायले १ प्रतिशतभन्दा कम शुल्क लिने गरेका छन् भने चिनियाँ ऋण ४ प्रतिशतको दरले आएको छ ।
मुद्राको अवमूल्यन र मुद्रास्फीतिले चिनियाँ ऋण चुक्ता गर्न समस्या थपिरहेको छ, लोवी इन्स्टिच्युटको इन्डो-प्यासिफिक विकास केन्द्रका निर्देशक रोलान्ड राजाले भने। “लाओसले लामो अवधिमा मात्र चुक्ता गर्न सक्ने परियोजनाहरूका लागि धेरै उधारो लिएको थियो तर यसले अब चीनलाई ठूलो चुक्ता गर्न थाल्नुपर्छ,” उनले भने। हालैका वर्षहरूमा लाओसमा चिनियाँ ऋण १०.९ बिलियन अमेरिकी डलर पुगेको छ।
‘यद्यपि, यदि तपाईंले चीनमा सार्वजनिक ऋण जोखिमको सम्भावित वा लुकेका स्रोतहरू थप्नुभयो भने, यो संख्या लगभग १७ बिलियन डलरमा बढ्छ, जुन लाओसको जिडीपीको ८८.९ प्रतिशत बराबर हो,” एडडेटाका कार्यकारी निर्देशक ब्राडली पार्क्सले भने। “लाओस भन्दा धेरै चीनमा ऋण जोखिम भएको संसारमा कुनै पनि देश छैन।” यसले लाओसलाई बेइजिङको सिकारी ऋण नीतिहरूको लागि कमजोर बनाउँछ। “मलाई लाग्छ कि लाओस चीनको आर्थिक योजनाको हिस्सा बन्ने दयामा छ, चाहे त्यो रेल जडान होस् वा लाओसले उत्पादन गर्न सक्ने जलविद्युत हो,” वाशिंगटनस्थित सेन्टर फर स्ट्र्याटेजिक एण्ड इन्टरनेशनल स्टडीज (CSIS) का फेलो एरिन मर्फीले भने। चीनले बीआरआई पारस्परिक रूपमा लाभदायक रहेको र यसले लाओसमा सामाजिक र आर्थिक विकास गर्ने दाबी गरेको छ।
तर, चिनियाँ प्रायोजित परियोजनाहरूले अनुमानित प्रतिफल सुनिश्चित गर्न सकेनन्। लाओसमा अधिकांश BRI परियोजनाहरू ऊर्जा र यातायात पूर्वाधार विकाससँग सम्बन्धित छन्। चीन-लाओस रेल लाइन सहित बीआरआई परियोजनाहरू सेतो हात्ती बनेका छन् र २०२३ मा लाओसको मुद्राको मूल्यमा ३० प्रतिशत गिरावट र मुद्रास्फीति बढ्दै गएको छ, वाशिंगटन स्थित नेशनल वार कलेजका प्राध्यापक जाचरी अबुजाले भने। “यो केवल चीनको ऋण मात्र होइन। लाओसको ऋणको क्रश मात्रा छ। उत्पादक उपयोग गर्न जाँदैछ भने ऋण आफैमा खराब छैन, तर लाओ ऋण छैन,” उनले भने। बीआरआई नेतृत्वको यातायात परियोजनाहरूका कारण चीनले लाओसमा खनिजहरूमा पहुँच पाएको छ, तर लाओसले अपेक्षित लाभहरू नपाएको हुन सक्छ। बरु, यसले दुःख दिएको छ।
दक्षिण एसियाको दोस्रो गरिब देशले पहिले नै कोभिड-नेतृत्वको महामारीका कारण आर्थिक मन्दी देखेको छ। अब ऋण चुक्ताले लाओसका लागि चीजहरू अझ खराब बनाउनेछ। “धेरैजसो मानिसहरूलाई ऋणको मात्रा थाहा हुँदैन, न त उनीहरूले उनीहरूको जीवनमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने चिनियाँहरूसँग ऋण जोड्ने छैनन्,” सुरक्षा कारणले नाम नखुलाउन चाहने एक लाओटियनले भने। नेपाल पाना